Javascript must be enabled for the correct page display

Beeld en nis; voorstellingen van middeleeuwse vroomheid

Groen, Diderik Wigbolt (2018) Beeld en nis; voorstellingen van middeleeuwse vroomheid. Master thesis, Master Godsdienstwetenschap.

[img]
Preview

Beeld en Nis - 2011 - Diderik W Groen - GW.pdf

Download (59MB) | Preview

Abstract

Het belangrijkste element van de middeleeuwse liturgie is de eucharistieviering. In de eerste eeuwen van het christendom betekende de viering van de eucharistie het houden van een gezamenlijke maaltijd om het lijden, het sterven en de wederopstanding van Christus te gedenken. Brood en wijn werden gedeeld, zoals Christus dit met zijn discipelen had gedaan tijdens het laatste avondmaal. In de loop van de tijd verschoof het karakter van de viering in de richting van een ritueel waarbij het brood en de wijn, als lichaam van de reeel aanwezige Christus, object van toenemende verering werden. Dit had consequenties voor de manier waarop de hostie, het sacrament van de eucharistie, werd bewaard. De bewaarplaats van de hostie maakte vanaf de dertiende eeuw tot aan het begin van de zestiende eeuw een opvallende verandering door. Het sacramentshuis ontwikkelde zich van eenvoudige muurnis via een zich steeds meer verzelfstandigende vorm tot een vrijstaande toren. De zich wijzigende vorm hood nieuwe mogelijkheden voor iconografische programma's. Deze laatmiddeleeuwse ontwikkeling is onderwerp van mijn onderzoek. Het onderzoek wil leiden tot een inventarisatie en beschrijving van de beeldprogramma's, die worden geevalueerd en afgewogen tegen de achtergrond van een breder Europees perspectiefvan liturgie en devotie in de late Middeleeuwen. Het onderzoek is niet alleen in de tijd, maar ook in de ruimte beperkt. Het richt zich op de sacramentshuizen in Middel-Franken, een van de zeven regio's van de huidige Duitse deelstaat Beieren [kaart, zie pagina 5]. De keuze voor Middel-Franken is een praktische. Met de dissertatie Die Entwicklung des architectonischen Sakramentsbehiilters in Franken im Laufe des Mittelalters van Gerda Naujoks uit 1948, beschikte ik op voorhand over een inventarisatie van sacramentshuizen in dit gebied. Haar studie naar de architectonische ontwikkeling van het sacramentshuis toonde bovendien aan dat Middel-Franken sacramentshuizen in alle stadia van de laatmiddeleeuwse ontwikkeling bezit. De inventarisatie van Naujoks heb ik gecontroleerd en waar nodig aangevuld aan de hand van de gegevens uit de meest recente editie van Dehio's Handbuch der Deutschen Kunstdenkmaler. In het onderzoek ontbreken de sacramentshuizen van de Beatae Mariae Virginis in Gunzenhausen en de St. Nikolaus und Ulrich in Niimberg-Mogeldorf. Pas na het afronden van mijn onderzoek stuitte ik op het bestaan van de recent gerestaureerde wandnissen die noch bij Naujoks noch bij Dehio genoemd worden. Bij het duiden van de iconografische betekenis van het onderzoeksmateriaal, maakte ik onder meer gebruik van Herder's Lexikon der christlichen Ikonographie (LCI), het handboek Christliche Ikonographie van Heinrich Detzel, Christelijke symboliek en iconografie van J.J.M. T'immers, Hall's Iconografisch handboek, De beeldtaal van de christelijke kunst van Jan van Laarhoven, Signs and symbols in Christian art van George Ferguson en Christelijke symbolen van A tot Z van Alfred C. Bronswijk. Omwille van de leesbaarheid heb ik ervoor gekozen alleen bij de minder gebruikelijke duidingen te verwijzen naar de bron. De beschrijving van de resultaten van mijn onderzoek valt uiteen in drie hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk beschrijf ik de invloed van de zich in de late Middeleeuwen ontwikkelende eucharistische vroomheid op het kerkinterieur. Het beschrijft de ontwikkeling van de sacramentshouder als kostbaar doosje tot monumentale vrijstaande toren. Het tweede hoofdstuk beschrijft de iconografische thema's en voorstellingen rond de sacramentshuizen in Middel-Franken. Het is het centrale deel van de studie en behandelt in vijf capita: de architectuuruitbeelding en gevisualiseerde heiligheid, het Sancta Facies en het Veronicadoek, de Incamatie, de beelden van heiligen, patronen en helpers, en de verbeelding van het lijden van Christus. Een laatste hoofdstuk onderzoekt schenkingen als instrument van devotie, memorie en representatie en behandelt de verwijzingen naar schenkers van sacramentshuizen in Middel-Franken. Het fotomateriaal is, tenzij anders vermeld, van Astrid Rienks en werd gemaakt tijdens de twee reizen naar het gebied in mei enjuni 2010.

Type: Thesis (Master)
Supervisors (RUG):
SupervisorE-mailTutor organizationTutor email
Kroesen, J.E.A.J.E.A.Kroesen@rug.nl
Dijk, M. vanMathilde.van.Dijk@rug.nl
Molendijk, A.L.A.L.Molendijk@rug.nl
Degree programme: Master Godsdienstwetenschap
Academic year: 2011- 2012
Date of delivery: 16 Nov 2018
Last modified: 16 Nov 2018 10:35
URI: https://rcs.studenttheses.ub.rug.nl/id/eprint/434
Actions (requires login)
View Item View Item